تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
بولوار 9کیلومتری شاهنامه، تاکنون یک متر مربع پیاده‌روسازی نشده است
ساخت مسیرهای پیاده‌راه در بولوار شاهنامه می‌تواند فرصتی برای ایجاد هویت شهری بیشتر و سبب تبلور خاطره جمعی اهالی منطقه و مردم شهر باشد.
از سه‌راهی فردوسی حرکت می‌کنیم و وارد محدوده منفصل شهری توس می‌شویم؛ محدوده‌ای که درنهایت به گنبد هارونیه، کهن دژ و آرامگاه فردوسی ختم می‌شود. همان ابتدای مسیر و با گذشتن از باغ‌های شخصی، حاشیه خاکی خیابان جلب توجه می‌کند. حاشیه‌ای که سال‌های سال به‌جز گردوخاک و گلولای هیچ دستاورد دیگری برای ساکنان اینجا نداشته است.
پیاده‌رو بولوار شاهنامه به لحاظ بصری نیز شلخته است و تا رسیدن به کشف‌رود و دیوار تاریخی توس ناهمگونی پیاده‌رو و حاشیه خیابان به چشم می‌آید. هربار که خودرو سنگین از حواشی مسیر به خیابان اصلی وارد می‌شود، پشت سرش حجم زیادی از گردوخاک را به هوا بلند می‌کند.
وضعیت اصلا شبیه منطقه شهری نیست و چیزی بین، شهر، روستا و توقفگاه جاده‌ای به نظر می‌رسد. بین این موارد شاید مهم‌ترین موضوع، کمبود پیاده‌رو و سهم حداقلی عابران پیاده این مسیر است. ساکنان محلات محدوده منفصل توس بار‌ها از مسئولان شهری خواسته‌اند فکری به حال پیاده‌رو بولوار شاهنامه کنند، خواسته‌ای که هنوز به نتیجه نرسیده است.
پیاده‌رو‌های شلخته جلو منازل
از همان ابتدای مسیر مشهود است که پیاده‌رویی در کار نیست. مالک هر منزل و باغ خودش دست‌به‌کار شده و با سلیقه خودش پیاده‌رویی شخصی ساخته است؛ پیاده‌رو‌هایی تکه‌تکه و ناهمگون. خیلی از باغ‌ها حتی با موزاییک، تنها محدوده جلو در را برای خود مشخص کرده‌اند.
نرسیده به میدان هفت‌خان، جایی که بولوار توس با بولوار شاهنامه به هم می‌رسند، مغازه‌ها بیشتر می‌شود و تردد شهروندان و ساکنان هم بیشتر است. ماشین‌های مختلف در همان حاشیه دور میدان پارک کرده‌اند. پیاده‌رو این محدوده ناهماهنگی بیشتری از ابتدای بولوار دارد و گردوخاک هم بیشتر به چشم می‌آید.
اگر گردوخاک امان بدهد
بعد‌از میدان هفت‌خان، نبش شاهنامه۱۳ و نزدیک مسجد امام‌حسن‌مجتبی (ع) عقب‌نشینی وجود دارد که تعدادی از کسبه آنجا مشغول به‌کارند؛ مغازه‌هایی که پوشاک، لوازم‌تحریر، قنادی، قصابی و مواد غذایی را عرضه می‌کنند. جلو مغازه‌ها را یا آسفالت کرده‌اند یا موزائیک. بعضی‌ها هم باغچه‌ای کوچک دارند و بقیه مسیر تا خیابان اصلی همه خاکی است. کسبه اینجا هر روز صبح بدون استثنا دستمال و جارو برمی‌دارند و گردوخاک مغازه را می‌گیرند.
مرتضی خوش‌قدم از ساکنان قدیمی اینجاست که سوپرمارکت دارد. همین‌جا به دنیا آمده و بزرگ شده است. او بدون مقدمه می‌گوید: خاک امانمان را بریده است. حاشیه خیابان آن‌قدر خاک دارد که هر روز با خودم می‌گویم گردگیری بی‌فایده است، اما کسب روزی هم راه و رسم خودش را دارد و مواد غذایی نباید پر‌از گردوخاک باشد.
بار‌ها از شهرداری خواسته‌ایم فکری به حال پیاده‌رو این بولوار کند. وقتی اینجا روستا بود، به دهیاری نامه زدیم و وقتی هم منطقه شهری شد، به شهرداری و مسئولان مختلفی که اینجا آمدند، نامه نوشتیم، اما هنوز اتفاقی نیفتاده است. کار‌های عمرانی زیادی انجام شده، اما روندش کُند است، مثلا همین فضای سبز وسط بولوار اینجا را زیباتر کرد.
عبور پیاده از سواره‌رو
زینب باقری، فرمانده پایگاه بسیج شهید‌کاظمی در محدوده اکبرآباد، کنار مسجد امام‌حسن‌مجتبی (ع) ایستاده است و بعد‌از مطلع‌شدن از موضوع گزارش می‌گوید: همان‌طور‌که می‌بینید، اینجا پر از چاله است و هربار که باران می‌بارد، نمی‌توان در حاشیه خیابان اصلی راه رفت و قدم از قدم برداشت.
در چاله‌ها آب جمع می‌شود و گلولای اجازه حرکت نمی‌دهد؛ باید به‌سختی خودمان را از این شرایط خلاص کنیم و همه معمولا از حاشیه سواره‌رو و کنار خیابان که آسفالت دارد رد می‌شویم؛ مسیری که بسیار خطرناک است، اما چاره‌ای نداریم. زائران و گردشگران در همین عقب‌رفتگی کنار مسجد توقف می‌کنند تا نماز بخوانند و خرید کنند. مسافران این فضا را می‌بینند و به نظرم شرایط اینجا شایسته پذیرایی از مهمانان امام‌رضا (ع) نیست.
پیاده‌رو دل‌بخواهی!
این مسیر از دو محله کلاته‌برفی و چهاربرج عبور می‌کند. محمدرضا هدایت‌اکسیر، رئیس شورای اجتماعی محله کلاته‌برفی، مهم‌ترین مشکل پیاده‌رو بولوار شاهنامه را ناهمگونی آن می‌داند و می‌گوید: همان‌طور‌که می‌بینید در محله ما پیاده‌رو شکل و رنگ متفاوتی دارد. مغازه‌دار‌ها یا صاحب‌خانه‌ها هر‌طور‌که دوست داشته‌اند، معبر را درست کرده‌اند. یک قسمت موزاییک دارد و قسمت دیگر آسفالت شده است؛ خیلی از قسمت‌ها هم هنوز خاکی است. پیاده‌رو این محله به‌اصطلاح «شلم‌شوربا» است.
عباس رضوی، رئیس شورای اجتماعی محله چهاربرج که خودش ساکن قدیمی این بولوار محسوب می‌شود، از کنارگذر بولوار شاهنامه گلایه دارد و می‌گوید: بهار و تابستان گردوخاک لحظه‌ای ما را رها نمی‌کند و پاییز و زمستان هم گلولای. در حاشیه این بولوار و در محله چهاربرج، کسبه مختلف مشغول کسب درآمد هستند.
مغازه‌هایی مثل نانوایی، قصابی و... که با تغذیه مردم سروکار دارند، هر‌روز در‌معرض آلودگی خاک قرار دارند. تا وقتی حاشیه اینجا تغییر نکند، باید نگران سلامت و بهداشت مردم باشیم. از‌طرفی تعداد زیادی مکان تاریخی محله چهاربرج همچون موزه پهلوان‌رستم، عمارت اربابی، انبار غلات و یخدان قدیمی در این محله است و هرساله زائران، گردشگران و مجاوران بسیاری از این مکان‌ها در‌کنار آرامگاه فردوسی، بقعه هارونیه، ارگ کهن‌دژ و... بازدید می‌کنند. بازدید زائران و گردشگران از این محدوده در این شرایط و فضای خاکی، مناسب شهر تاریخی توس نیست.
هوای پر از آلودگی
اشرف عباسی از پانزده‌سال پیش ساکن محله چهاربرج شده است. در این مدت روزی نبوده است که به‌خاطر گِل‌و‌لای و گردوخاک درگیر مشکلات نباشد. او می‌گوید: همیشه نگران سلامت بچه‌ها هستم. هربار که بیرون یا به مدرسه می‌روند، به آن‌ها می‌گویم بدون گردوخاک به خانه برگردند، اما بچه‌اند و بازی می‌کنند.
نمی‌توان همه روز آن‌ها را در خانه نگه داشت تا به خاطر گردوغبار بیمار نشوند. خودم هر روز خانه و زندگی را تمیز می‌کنم. خدا نکند که گردوخاک بلند شود؛ هرچه خاک در حاشیه خیابان و زمین‌های باز است، همراه با انواع حشره به خانه می‌آید؛ حشراتی که ممکن است ناقل بیماری‌های بسیاری باشند.
«باغ‌راه» طرحی برای سامان‌دهی پیاده‌رو‌های توس
با رئیس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد درباره بهسازی پیاده‌رو بولوار شاهنامه گفتگو می‌کنیم. مجید طهوریان‌عسکری با اشاره به طرح تفصیلی این محدوده می‌گوید: این طرح تا پایان سال قطعی می‌شود و بولوار شاهنامه هم تحت‌تأثیر آن قرار خواهد گرفت. اقداماتی که در حال حاضر در این محدوده صورت می‌گیرد با هماهنگی با مشاور طرح تفصیلی انجام می‌شود تا بتوانیم حداقل‌هایی را برای شهروندان مهیا کرده و رضایتشان را
جلب کنیم.
طهوریان‌عسکری در ادامه توضیح می‌دهد: تا طرح تفصیلی نهایی نشده و حدود خیابان‌ها و مسیرهای دسترسی مشخص نشود، طبیعی است که مجموعه شهرداری نمی‌تواند اقدامی بجا و دقیق انجام دهد؛ هر‌چند شهروندان در یک‌سال اخیر امور عمرانی بسیاری را مشاهده کرده‌اند.
بولوار شاهنامه طرحی مطالعاتی دارد با عنوان «باغ‌راه» که در دست تدوین است و مطالعات فاز یک و دو آن نیز تا پایان سال تکمیل می‌شود. سال۱۴۰۳ نیز برای آن اعتبار مشخص می‌کنیم تا وارد مرحله اجرایی شود. ما می‌خواهیم سیما و منظر متفاوتی برای سکونت شهروندان این محدوده ایجاد کنیم.
یک طرح ویژه با چند قابلیت
شهردار منطقه۱۲ نیز با اشاره‌به اهمیت ویژه منطقه منفصل توس برای شهر مشهد می‌گوید: برای بهبود منظر شهری در این محدوده ویژه، نیازمند طرح ویژه‌ای برای معابر هستیم؛ طرح‌هایی که در آن، از بهترین مواد اولیه با بهترین الگو‌ها استفاده شود.
مهدی خداشناس درباره طرح ویژه محدوده منفصل توس توضیح می‌دهد: باید به اطلاع شهروندان برسانیم که طراحان و مشاوران مشغول طراحی «باغ‌راه بولوار شاهنامه» هستند. این طرح باتوجهبه درخواست شهروندان و تأکید مدیریت شهری به‌ویژه کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در‌حال اجراست. طرح این معبر ازسوی شرکت مشاور در پنج‌فاز طراحی شده و قرار است ابتدا اقدامات لازم برای تصویب، نهایی‌شدن و تأمین اعتبار آن صورت پذیرد و در ادامه اجرای طرح آغاز شود.
افزایش سرانه فضای سبز
شهردار منطقه۱۲ در پایان به ایجاد مسیر دوچرخه، مسیر پیاده‌روی، فضا‌های گفتگو، روشنایی و نورپردازی، آب‌نما و بوستان خطی در این باغ‌راه اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: با ایجاد این باغ‌راه، فضای مفرح و امکانات مناسبی برای استفاده شهروندان فراهم می‌شود. یکی از قابلیت‌های دیگر این طرح، افزایش سرانه فضای سبز در محدوده منفصل توس است.
این محدوده در‌این‌زمینه کمبود‌هایی دارد و درصورت اجرایی‌شدن طرح، این مشکل نیز برطرف می‌شود. با اجرای این طرح، شبکه دسترسی پیاده‌محور بهبود پیدا می‌کند، مسائل و مشکلات بهداشتی حل می‌شود، بافت ساده و یکنواخت تغییر می‌کند و محیطی مناسب با شأن شهر مشهد و آرامگاه ایجاد می‌شود.
حرکت به سمت شهرسازی انسان‌محور
علی حجازیان، پژوهشگر مقطع دکتری شهرسازی و کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، معتقد است بولوار شاهنامه، ظرفیت گردشگری فرهنگی مشهد محسوب می‌شود. او می‌گوید: آرامگاه فردوسی و بنا‌های تاریخی این محدوده بعد‌از حرم مطهر، قطب گردشگری مشهد محسوب می‌شوند. برای استفاده بهینه از این فضا‌ها باید به‌سمت شهرسازی انسان‌محور حرکت کرد.
طرح موضوع محوریت انسان در شهرسازی در‌برابر محوریت خودرو پدیدار شده است؛ به‌همین منظور ارتقای وضعیت کالبدی‌ترافیکی و گردشگری این منطقه باید برخلاف تجربه تلخ در بافت سنتی اطراف حرم امام‌رضا (ع) باشد.
او می‌گوید: ما باید در منطقه توس برای ساکنان و زائران فرصت حضور در فضای شهری را فراهم کنیم. برای رسیدن به این مهم می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب و متناسب‌با زمینه بافت مورد‌نظر، به‌سمت احداث پیاده‌راه‌های گردشگری حرکت کرد.
محیطی برای ایجاد خاطره جمعی
به اعتقاد او باتوجهبه فضای منطقه شاهنامه، این محدوده نیز نیازمند بازخوانی مجدد به‌منظور ارتقای نقش و مأموریت ویژه آن بخش است. حجازیان می‌گوید: ساخت مسیرهای پیاده‌راه در بولوار شاهنامه می‌تواند فرصتی برای ایجاد هویت شهری بیشتر و سبب تبلور خاطره جمعی اهالی منطقه و مردم شهر باشد.
مردم از قرارگرفتن در مکان‌های واجد هویت خاص لذت می‌برند و آرامگاه فردوسی این امتیاز ویژه را داراست. توجه به پیاده‌راه و اولویت‌دهی به آن در چنین محیط‌هایی، نقش مؤثری در کشف و ادراک محیط کالبدی و اجتماعی شهر دارد. منظر شهری در چنین فضا‌هایی قابل رؤیت است و می‌توان در طول مسیر شاهد فعالیت‌های خرد اقتصادی‌اجتماعی نیز بود.
بافت شهری در حال حاضر، حکایت از تسلط سواره‌ها بر پیاده‌ها دارد. او با بیان این مطلب می‌گوید: با رسوخ مدرنیته به زندگی، انسان‌ها منزوی شدند و از یکدیگر فاصله گرفتند. حضور و حرکت افراد پیاده در فضا‌های شهری، امروزه با وارد‌شدن اتومبیل کمرنگ شده و احیای فضای مناسب به‌منظور حضور مردم از این نظر حائز اهمیت است. پیاده‌روی باعث افزایش ارتباطات و برخورد‌های اجتماعی، نشاط، تحرک و صمیمیت از یک سو و از سوی دیگر، موجب احیای شهر و فضای شهری است.
این پژوهشگر با اشاره‌به اینکه پیاده‌راه‌ها به‌عنوان بخشی از فضا‌های شهری، عرصه‌ای برای وقوع رویداد‌های اجتماعی، ایجاد خاطره و بیان احساسات جمعی به‌وجود می‌آورند، می‌افزاید: محدوده‌های پیاده برخلاف بسیاری از فضا‌های گذران اوقات فراغت، دارای کارکرد‌های تفریحی متنوع و گوناگونی هستند که می‌تواند گردشگران را با هر سن و جنسی به خود جذب کند. باتوجهبه میزان زیاد ترافیک در شهر، اتخاذ رویکرد شهرسازی انسان‌محور می‌تواند موجب آرامش و حس امنیت شهروندان و گردشگران شود.
* این گزارش پنج‌شنبه ۱۸ آبان‌ماه ۱۴۰۲ در شماره ۵۲۷ شهرآرامحله منطقه ۱۱ و ۱۲ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
